ЁЯМХ рдХ्рдпा рдЪाँрдж рд╕рдЪ рдоें рдкृрде्рд╡ी рд╕े рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै? рдЬाрдиिрдП рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд░рд╣рд╕्рдп!
ЁЯМХ рдХ्рдпा рдЪाँрдж рд╕рдЪ рдоें рдкृрде्рд╡ी рд╕े
рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै?
рдХрд▓्рдкрдиा рдХीрдЬिрдП рдХि рдПрдХ рджिрди рд╣рдоाрд░ी
рдкृрде्рд╡ी рд╕े рджेрдЦा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдЪाँрдж рдЖрд╕рдоाрди рдоें рдеोрдб़ा рдФрд░ рдЫोрдЯा рджिрдЦрдиे рд▓рдЧे। рдФрд░ рдХुрдЫ рдХрд░ोрдб़ рд╕ाрд▓
рдмाрдж, рдЬрдм рдЖрдк рдЖрд╕рдоाрди рдоें рд╕ूрд░्рдпрдЧ्рд░рд╣рдг рджेрдЦрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░ें, рддो рдЖрдкрдХो рдЪाँрдж рд╕ूрд░्рдп рдХो рдкूрд░ी
рддрд░рд╣ рдвँрдХрддा рди рджिрдЦे! рдХ्рдпा рдРрд╕ा рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░ рд╣ै — рд╣ाँ, рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै!
![]() |
| рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдиे рдЪाँрдж рдкрд░ рд▓рдЧाрдИ рдЧрдИ рд▓ेрдЬ़рд░ рддрдХрдиीрдХ рд╕े рдпрд╣ рд╕िрдж्рдз рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдкृрде्рд╡ी рд╕े рдзीрд░े-рдзीрд░े рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। |
рдЪाँрдж рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдзीрд░े-рдзीрд░े рдкृрде्рд╡ी рд╕े рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै, рдФрд░ рдпрд╣ рдШрдЯрдиा рд╣рдоाрд░े рд╕ौрд░ рдоंрдбрд▓ рдХे рдПрдХ рдЕрдж्рднुрдд рд░рд╣рд╕्рдп рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рддी рд╣ै।
ЁЯМН рдЪाँрдж рдкृрде्рд╡ी рд╕े рдХिрддрдиी рджूрд░ी
рдкрд░ рд╣ै?
рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рдЪाँрдж рдкृрде्рд╡ी рд╕े
рд▓рдЧрднрдЧ 3,84,400 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдХी рдФрд╕рдд рджूрд░ी рдкрд░ рд╣ै। рдпрд╣ рджूрд░ी рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рд▓рдЧрднрдЧ 3.8 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░
(1.5 рдЗंрдЪ) рдмрдв़ рд░рд╣ी рд╣ै। рдпे рдмрджрд▓ाрд╡ рдмрд╣ुрдд рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рд▓ंрдмे рд╕рдордп рдоें рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рднाрд╡
рдмрд╣ुрдд рдмрдб़ा рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯзк рдпे рдХैрд╕े рдкрддा рдЪрд▓ा рдХि рдЪाँрдж рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै?
рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдиे Apollo
Missions рдХे рджौрд░ाрди рдЪाँрдж рдХी рд╕рддрд╣ рдкрд░ Laser Reflectors рд▓рдЧाрдП рдеे।
рдкृрде्рд╡ी рд╕े рд▓ेрдЬрд░ рдмीрдо рдЗрди рд░िрдл्рд▓ेрдХ्рдЯрд░्рд╕ рдкрд░ рднेрдЬी рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рд▓ौрдЯрдиे рдоें рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдордп рдХो рдоाрдкा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЗрд╕ рд╡िрдзि рд╕े рдЕрдд्рдпंрдд рд╕рдЯीрдХ рд░ूрдк рд╕े рджूрд░ी рдХा рдоाрдкрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдкाрдпा рдЧрдпा рдХि рдЪाँрдж рд╕ाрд▓-рджрд░-рд╕ाрд▓ рдкृрде्рд╡ी рд╕े рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।
ЁЯМК рдЪाँрдж рдХे рджूрд░ рдЬाрдиे рдХे рдкीрдЫे
рдХा рд╡िрдЬ्рдЮाрди: рдЬ्рд╡ाрд░-рднाрдЯा рдХा рдХрдоाрд▓
рдЪाँрдж рдХी рдЧुрд░ुрдд्рд╡ाрдХрд░्рд╖рдг рд╢рдХ्рддि
рдкृрде्рд╡ी рдХे рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ों рдкрд░ рдЦिंрдЪाрд╡ рдбाрд▓рддी рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдЬ्рд╡ाрд░ (tides) рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддे рд╣ैं।
рд▓ेрдХिрди рдкृрде्рд╡ी рдХी рдШूрд░्рдгрди рдЧрддि рдХे рдХाрд░рдг рдпे рдЬ्рд╡ाрд░ рдЪाँрдж рд╕े рдеोрдб़ा рдЖрдЧे рдмрдв़ рдЬाрддे рд╣ैं।
рдЗрд╕ рдХाрд░рдг:
рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ рдЪाँрдж рдХो рдкीрдЫे рдЦींрдЪрддे
рд╣ैं (gravitational interaction)।
рдЗрд╕рд╕े рдЪाँрдж рдХो рдеोрдб़ा-рдеोрдб़ा рдмाрд╣рд░
рдХी рдУрд░ рдЧрддि рдоिрд▓рддी рд╣ै।
рд╕ाрде рд╣ी, рдкृрде्рд╡ी рдХी рдШूрд░्рдгрди рдЧрддि
рдзीрдоी рд╣ोрддी рдЬाрддी рд╣ै — рдпाрдиी рджिрди рд▓ंрдмे рд╣ोрддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं।
⏳ рдкृрде्рд╡ी рдХा рдзीрдоा рд╣ोрддा рд░ोрдЯेрд╢рди: рджिрди рдХैрд╕े
рд▓ंрдмे рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं?
рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЕрдиुрдоाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░:
рд╣рд░ 100 рд╕ाрд▓ рдоें рджिрди рдХрд░ीрдм
1.7 рдоिрд▓ीрд╕ेрдХंрдб рд▓ंрдмा рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै।
рдЕрд░рдмों рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े, рдкृрде्рд╡ी рдкрд░
рдПрдХ рджिрди рдХेрд╡рд▓ 5–6 рдШंрдЯे рдХा рд╣ुрдЖ рдХрд░рддा рдеा।
рдбाрдпрдиाрд╕ोрд░ों рдХे рд╕рдордп (рдХрд░ीрдм
230 рдоिрд▓िрдпрди рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े) рджिрди 18 рдШंрдЯे рдХे рд╣ुрдЖ рдХрд░рддे рдеे।
ЁЯМС рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा?
рдкूрд░्рдг рд╕ूрд░्рдпрдЧ्рд░рд╣рдг рдмंрдж рд╣ो рдЬाрдПंрдЧे:
рдЬрдм рдЪाँрдж рдкृрде्рд╡ी рд╕े рдЗрддрдиा рджूрд░ рдЪрд▓ा рдЬाрдПрдЧा рдХि рд╡рд╣ рд╕ूрд░्рдп рдХो рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдирд╣ीं рдвँрдХ рдкाрдПрдЧा, рддрдм Total Solar Eclipses рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ोंрдЧे — рдХेрд╡рд▓ рдЖंрд╢िрдХ рдпा рд╡рд▓рдпाрдХाрд░ рдЧ्рд░рд╣рдг (Annular Eclipse) рд╣ोंрдЧे।
рдЬ्рд╡ाрд░-рднाрдЯा рдХी рд╢рдХ्рддि рдШрдЯेрдЧी:
рд╕рдоुрдж्рд░ों рдХी рд▓рд╣рд░ें рдЙрддрдиी рддेрдЬ़
рдирд╣ीं рд░рд╣ेंрдЧी, рдЬिрд╕рд╕े рд╕рдоुрдж्рд░ी рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдоौрд╕рдо рдк्рд░рдгाрд▓ी рдкрд░ рдЕрд╕рд░ рдкрдб़ेрдЧा।
Earth-Moon Locking:
рдПрдХ рджिрди рдРрд╕ा рдЖ рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬрдм рдкृрде्рд╡ी
рдФрд░ рдЪाँрдж рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рд╕ाрде tidally locked рд╣ो рдЬाрдПँ।
рдЗрд╕рдХा рдорддрд▓рдм:
рдЬैрд╕े рдЕрднी рдЪाँрдж рд╣рдоें рд╣рдоेрд╢ा рдПрдХ рд╣ी рдкрдХ्рд╖ рджिрдЦाрддा рд╣ै, рд╡ैрд╕े рд╣ी рдкृрде्рд╡ी рднी рдЪाँрдж рдХो рд╣рдоेрд╢ा рдПрдХ рд╣ी рдЪेрд╣рд░ा рджिрдЦाрдПрдЧी।
рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдкृрде्рд╡ी рдХे рдХेрд╡рд▓
рдЖрдзे рд╣िрд╕्рд╕े рдХे рд▓ोрдЧ рд╣ी рдЪाँрдж рдХो рджेрдЦ рдкाрдПंрдЧे।
ЁЯММ рдХ्рдпा рдЪाँрдж рд╣рдоें рдЫोрдб़ рджेрдЧा?
рдирд╣ीं! рдЪाँрдж рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдкृрде्рд╡ी рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा।
рдХ्рдпोंрдХि:
рдЪाँрдж рдХी рджूрд░ рдЬाрдиे рдХी рдЧрддि рдзीрд░े-рдзीрд░े
рдШрдЯрддी рдЬाрдПрдЧी।
рдЕрд░рдмों рд╡рд░्рд╖ों рдоें
Earth-Moon рд╕िрд╕्рдЯрдо gravitational balance рдоें рдкрд╣ुँрдЪ рдЬाрдПрдЧा।
рдпрд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдкूрд░ी рд╣ोрдиे рдоें
рдЕрд░рдмों рд╕ाрд▓ рд▓рдЧेंрдЧे — рддो рдЪिंрддा рдХी рдХोрдИ рдмाрдд рдирд╣ीं ЁЯШК।
ЁЯУЪ рд░ोрдЪрдХ рддрде्рдп (Fun Facts)
ЁЯМН рдЬрдм рдЪाँрдж рдмрдиा рдеा, рддрдм рд╡рд╣ рдХेрд╡рд▓ 22,000 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░
рджूрд░ рдеा — рдпाрдиी 17 рдЧुрдиा рдХрд░ीрдм!
ЁЯМК рддрдм рдЬ्рд╡ाрд░-рднाрдЯा рдЖрдЬ рд╕े рд╕ैрдХрдб़ों рдЧुрдиा рдЬ़्рдпाрджा
рддाрдХ़рддрд╡рд░ рдеे।
ЁЯХР рдЬрдм рдЪाँрдж рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдирдпा рдеा, рддрдм рдкृрде्рд╡ी рдХा
рдПрдХ рджिрди рд╕िрд░्рдл 5 рдШंрдЯे рдХा рдеा।
ЁЯЫ░️ рд▓ेрдЬрд░ рдоाрдкрди рдЖрдЬ рднी NASA рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк
рд╕े рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
☀️ 600 рдоिрд▓िрдпрди рд╕ाрд▓ рдмाрдж рдкूрд░्рдг рд╕ूрд░्рдпрдЧ्рд░рд╣рдг рд╣рдоेрд╢ा
рдХे рд▓िрдП рдмंрдж рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं।
ЁЯФЧ рдЪाँрдж рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХा рдЧрд╣рд░ा рд░िрд╢्рддा
рдЪाँрдж рдХा рдЬ्рд╡ाрд░-рднाрдЯा рдкृрде्рд╡ी рдкрд░ рдЬीрд╡рди рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдЕрд╣рдо рднूрдоिрдХा рдиिрднा рдЪुрдХा рд╣ै।
рдЕрдЧрд░ рдЪाँрдж рди рд╣ोрддा, рддो рд╣рдоाрд░े
рдЧ्рд░рд╣ рдХा рдЕрдХ्рд╖ рдЭुрдХाрд╡ (axial tilt) рд╕्рдеिрд░ рдирд╣ीं рд░рд╣рддा, рдЬिрд╕рд╕े рдоौрд╕рдо рдФрд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдЪрд░рдо рдкрд░ рд╣ोрддे।
рдкृрде्рд╡ी рдкрд░ рд╕्рдеाрдпी рдоौрд╕рдо рдк्рд░рдгाрд▓ी
рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХी рд╕्рдеिрд░рддा рдЪाँрдж рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рд╕े рдЬुрдб़ी рд╣ुрдИ рд╣ै।
ЁЯУМ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)
рдЪाँрдж рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рд░ाрдд рдХो рдЪрдордХрдиे рд╡ाрд▓ा рдЖрдХाрд╢ीрдп рдкिंрдб рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рдкृрде्рд╡ी рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рдиिрд░ंрддрд░ рдбांрд╕ рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै — рдЬिрд╕рдоें рд╡ो рдзीрд░े-рдзीрд░े рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЫोрдЯे рд╕े рдмрджрд▓ाрд╡ рдХे рдкीрдЫे рдЫिрдкा рд╣ै рдПрдХ рдмрдб़ा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд░рд╣рд╕्рдп, рдЬो рди рдХेрд╡рд▓ рд╣рдоाрд░े рдЧ्рд░рд╣ рдХो рдЖрдХाрд░ рджेрддा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╣рдоें рдм्рд░рд╣्рдоांрдб рдХे рд╕ाрде рд╣рдоाрд░े рд╕ंрдмंрдзों рдХी рднी рдпाрдж рджिрд▓ाрддा рд╣ै।
ЁЯУЪ FAQ (рдЕрдХ्рд╕рд░ рдкूрдЫे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╢्рди)
Q 1: рдЪाँрдж рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдкृрде्рд╡ी рд╕े рдХिрддрдиा рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै?
рдЪाँрдж рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдкृрде्рд╡ी рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 3.8 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ (1.5 рдЗंрдЪ) рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдпрд╣ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд▓ेрдЬрд░ рддрдХрдиीрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕िрдж्рдз рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
Q 2: рдЪाँрдж рдкृрде्рд╡ी рд╕े рджूрд░ рдХ्рдпों рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै?
рдкृрде्рд╡ी рдХे рд╕рдоुрдж्рд░ी рдЬ्рд╡ाрд░-рднाрдЯा, рдЬो рдЪाँрдж рдХे рдЧुрд░ुрдд्рд╡ाрдХрд░्рд╖рдг рд╕े рдмрдирддे рд╣ैं, рдЪाँрдж рдХो рдкीрдЫे рдЦींрдЪрддे рд╣ैं рдФрд░ рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЙрд╕рдХी рдХрдХ्рд╖ा рдХो рдмाрд╣рд░ рдХी рдУрд░ рдзрдХेрд▓рддे рд╣ैं।
Q 3: рдХ्рдпा рдЪाँрдж рдХे рджूрд░ рдЬाрдиे рд╕े рдкृрде्рд╡ी рдкрд░ рдЕрд╕рд░ рдкрдб़ेрдЧा?
рд╣ाँ, рджिрди рд▓ंрдмे рд╣ोंрдЧे, рд╕ूрд░्рдпрдЧ्рд░рд╣рдг рдмंрдж рд╣ो рдЬाрдПंрдЧे рдФрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ी рд▓рд╣рд░ों рдХी рддाрдХрдд рдХрдордЬोрд░ рд╣ो рдЬाрдПрдЧी, рдЬिрд╕рд╕े рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╕ंрднрд╡ рд╣ै।
Q 4: рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдХ्рдпा рдкृрде्рд╡ी рдФрд░ рдЪाँрдж рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХो
рдПрдХ рд╣ी рдЪेрд╣рд░ा рджिрдЦाрдПँрдЧे?
рд╕ंрднाрд╡рдиा рд╣ै рдХि рдЕрд░рдмों
рд╕ाрд▓ рдмाрдж рдкृрде्рд╡ी рдФрд░ рдЪाँрдж рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рд╕ाрде tidally locked рд╣ो рдЬाрдПंрдЧे, рдЬिрд╕рд╕े рджोрдиों рд╣рдоेрд╢ा
рдПрдХ рд╣ी рдЪेрд╣рд░ा рджिрдЦाрдПँрдЧे।
.jpeg)
рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें